Street art en stencils: ontdek de kunstenaars van de kunstscène aan de hand van hun werk

Inleiding tot het sjabloon in straatkunst

Le stencil is een techniek die veel gebruikt wordt in straatkunst en bekend staat om zijn veelzijdigheid. Het maakt het mogelijk om snelle reproducties van een onderwerp te maken in grote aantallen op verschillende dragers, met behoud van een zekere uniciteit. De eenvoud van deze techniek, waarvoor alleen een uitgeholde plaat nodig is, maakt het toegankelijk en in overeenstemming met de low-tech geest die vaak kenmerkend is voor straatkunst.

Dankzij de mogelijkheid om snel afbeeldingen en/of boodschappen op muren te reproduceren, is stencilen een zeer populair en effectief communicatiemiddel om afwijkende meningen te uiten. Paradoxaal genoeg wordt het in verschillende landen ook door de autoriteiten gebruikt voor officiële bewegwijzering, om wegen te markeren en voor agressieve guerrillamarketingcampagnes.

Sjablonen kunnen worden gebruikt om unieke werken op groot formaat te maken, maar ook om middelgrote formaten snel te reproduceren. Het werken met een sjabloon wordt gewaardeerd voor de precisie van de lijn die het mogelijk maakt, maar ook voor de snelheid van uitvoering in vergelijking met het werken uit de vrije hand op een muur. Deze snelheid is vooral handig voor kunstenaars die illegaal werken.

De geschiedenis en evolutie van het sjabloon

Stencilling, een techniek waarmee afbeeldingen snel kunnen worden gereproduceerd, werd gebruikt door Shepard Fairey voor de wereldwijde reclamecampagne "Obey". Het is echter ook kenmerkend voor een ander Street Art stencilmonster, kunstenaar Banksy, die stencilling heeft gebruikt om unieke en soms grootschalige werken te maken, waaronder het kapen van verkeersborden, maar daar komen we binnenkort op terug.

Van alle technieken die straatkunstenaars gebruiken, is stencilling zeker een van de oudste. Het gaat terug tot de prehistorie, toen de eerste mensen negatieve sporen van hun handen achterlieten op grotmuren. Soortgelijke stenciltechnieken worden al sinds de oudheid gebruikt in verschillende delen van de wereld, waaronder China, Egypte en de Middeleeuwen in Europa, waar het werd gebruikt om decoraties in kerken en paleizen na te maken. De stenciltechniek werd bijvoorbeeld gebruikt om de geveinsde draperie te maken die te zien is op het fresco van de "Maandencyclus" in het Castello del Bon-Conseil in Trento.

De cartoons die middeleeuwse en renaissanceschilders gebruikten om figuren op muren te schetsen, kunnen ook worden gezien als de voorlopers van stencilen. Ook de Art Nouveau en Art Deco gebruikten deze techniek om kleur toe te voegen aan boekillustraties en gravures. Tijdens de jaren van de tegencultuur werden sjablonen en zeefdrukramen essentieel voor het verspreiden van de beelden en slogans van studenten- en arbeidersbewegingen, vooral via manifesten en pamfletten. Gepolitiseerde kunstenaars maakten ook gebruik van sjablonen, zoals Fernando De Filippi, die een uitgeholde plaat met de hamer en sikkel opnam in een kunstenaarsboek getiteld "Private Revolution" in 1974, waarbij hij lezers uitnodigde om dit hulpmiddel te gebruiken om de decoratie van hun huis te politiseren.

Innovaties en sleutelfiguren

Stencilling werd vanaf de jaren 1970 ook artistiek gebruikt, met name door de New Yorker John Fekner, die wordt beschouwd als een voorloper van de straatkunst Fashion Moda en dicht bij de conceptuele kunst staat. Fekner gebruikte stencils om teksten die verband hielden met zijn omgeving, zoals "Last Hope" en "Broken promises", aan te brengen op de architecturale ruïnes van de South Bronx.

Stencilling won aan populariteit in Europa aan het begin van de jaren 1980, met kunstenaars als Nylon in het Verenigd Koninkrijk, dichtbij de punkband Crass, Thomas Baumgärtel (alias Bananensprayer) in Duitsland en Dr. Hofmann in Spanje. Maar het was vooral de Franse kunstscène die opviel, met artiesten als Miss Tic, Némo (vaak in samenwerking met Jérôme Mesnager) en vooral Jef Aérosol en Blek le Rat. Blek le Rat droeg bij aan de ontwikkeling van de stencilkunst, die onder zijn leiding een wereldwijd fenomeen werd.

Jef Spuitbus

Jef Aérosol concentreert zich vooral op het reproduceren van levensgrote menselijke figuren, zeer realistisch geschilderd, die hij rechtstreeks op muren schildert of op karton dat hij vervolgens vastkleeft. Deze figuren kunnen bedelaars of anonieme kinderen zijn, of film- en muziekiconen zoals Syd Barrett of Bob Dylan.

Hoewel Jef deelneemt aan grote straatkunstfestivals en speciale projecten - een van zijn stencils, The Sitting Kid, werd gemaakt op de Chinese Muur - geeft hij er de voorkeur aan om zijn werk in steden te laten zien, waarbij hij het discreet op straathoeken installeert om voorbijgangers te verrassen.

Xavier Prou alias Blek le Rat

Xavier Prou, bekend onder zijn pseudoniem Blek le Rat, wordt beschouwd als de pionier van de stencilkunst en street art in het algemeen. Nadat hij academische kunst had gestudeerd en zich had gespecialiseerd in graveertechnieken, ontdekte hij de tags van de eerste generatie graffitikunstenaars tijdens een reis naar New York in 1971.

Hij werd aangetrokken tot sjabloneren toen hij het ontdekte in Italië, waar hij een portret van Mussolini uit het fascistische tijdperk zag. Zijn eerste sjablonen, gemaakt vanaf 1981, beeldden ratten af (vandaar zijn bijnaam). 

Vervolgens werden zijn werken groter en eindigden ze met levensgrote figuren die hij vakkundig met kleur in het stedelijke landschap integreerde. In 1991 werd hij gearresteerd toen hij een reproductie van Caravaggio's Maagd met kind op de Champs-Élysées schilderde. Sindsdien schildert hij niet meer rechtstreeks op muren, maar gebruikt hij sjablonen op papier die hij snel op muren aanbrengt.

Blek le Rat heeft een grote invloed gehad op een van de beroemdste straatkunstenaars ter wereld, de Engelsman Banksy. "Elke keer als ik een idee heb, ontdek ik dat Blek le Rat het twintig jaar geleden al heeft gedaan", zei Banksy, verwijzend naar het werk van Blek le Rat.

Onze nieuwste stencils

Banksy: een icoon voor straatkunst

Banksy, geboren in Bristol, dat nu trots is op zijn vele interventies, gebruikt stencil als tweesnijdend zwaard, enerzijds om zijn ironie te uiten, te provoceren, autoriteit in al zijn vormen uit te dagen en te parodiëren, en anderzijds om scherpe kritiek te leveren op het kapitalisme, de uitbuiting van mens en natuur, oorlog en zijn profiteurs, de symbolen van de macht en, in het algemeen, de "spektakelmaatschappij" om Guy Debord's uitdrukking te gebruiken. 

Na zijn start in de graffiti-wereld met de Bristol-groep DBZ, Banksy koos voor stencils om het werkproces te versnellen. 

In korte tijd heeft hij naam gemaakt en zijn reputatie is in de loop der jaren exponentieel gegroeid, vooral dankzij ondernemingen zoals die waarbij hij, samen met andere straatartiesten zoals Blu, Ericailcane en JR, werken maakte op de muur die Israël van Palestina scheidt, met als thema's vrijheid en ontsnappen.

Banksy heeft onlangs zijn aandacht weer op het conflict in het Midden-Oosten gericht en heeft verschillende werken gemaakt te midden van de ruïnes van Gaza, dat hij omschrijft als "de grootste gevangenis ter wereld". De Israëlische autoriteiten verbieden de toegang tot deze plaatsen, dus moest hij clandestiene tunnels gebruiken om er te komen.

Naast deze spectaculaire acties zijn zijn zeer realistische stencils in veel opzichten in de puurste en meest respectloze geest van de straatkunst.

Dit wordt weerspiegeld in zijn afbeeldingen van onschuldige kinderen met gasmaskers op, sluipschutters die elkaar op straat overvallen, politieagenten die elkaar kussen of de bewakers van de koningin die als vandalen op muren schrijven of op straat urineren, om nog maar te zwijgen van ratten die zich bezighouden met duistere activiteiten, om maar zijn bekendste onderwerpen te noemen.

Soms maakt hij ook gebruik van de situationistische praktijk om mededelingen van autoriteiten te vervormen.

Banksy maakte bijvoorbeeld midden in de nacht stencils op witte muren en gebruikte officiële taal en tekens om graffiti op bepaalde plekken toe te staan. Binnen een paar dagen waren deze 'toegestane' plekken gevuld met slogans en graffiti, terwijl voorbijgangers verbaasd toekeken.

Banksy's naam is nauw verbonden met stencillen, maar zijn artistieke en subversieve onderzoek leidt hem ook naar andere projecten, zoals het installeren van parodieën op kunstvoorwerpen in grote musea zoals het MoMA in New York en het Natural History Museum in Londen.

Zijn vele interventies in de openbare ruimte zijn ook interessant, zoals de opgezette kraaien die de draden van bewakingscamera's lijken te willen losrukken, de stapels verkeersborden, de waarschuwingen tegen nucleair gevaar in openbare parken en de recente (van 21 augustus tot 27 september 2015) creatie van een tijdelijk en verontrustend themapark, Dismaland. De belangstelling voor Banksy heeft zijn voorraad doen stijgen op een markt waar extravagante middelen met verbijstering worden ontvangen, zoals de veiling van illegale stencils die met dezelfde zorg van muren worden verwijderd als middeleeuwse fresco's.

De Banksy-mythe staat ook centraal in een documentaire, Exit Through the Gift Shop (2010), deels geregisseerd door Banksy zelf en met collega-straatkunstenaars als Invader, Shepard Fairey en Michael De Feo. 

Banksy is niet de enige stencilkunstenaar die meewerkt aan de verschillende officiële communicatie-evenementen. Sommigen hebben zich gespecialiseerd in originele interventies en gaan zelfs zo ver dat ze de op de grond geschilderde borden aanpassen.

Bijvoorbeeld: de Canadees Peter Gibson, ook bekend als Roadsworth, staat bekend om zijn creatieve stencilwerk op verkeersborden, waarbij hij effen lijnen verandert in ritsen of stippellijnen die hij met een grote schaar uitknipt. Zijn acties hebben hem in de problemen gebracht met de wet, waaronder een arrestatie, maar ook grote opdrachten, zoals voor de Tour de France van 2007.

Stencils kunnen ook op een grappige manier worden gebruikt, bijvoorbeeld in The Art of Urban Warfare, een project dat tussen 2002 en 2005 werd gelanceerd door Influenza, een kunstenaar die tussen Parijs en Rotterdam woont en gespecialiseerd is in stedelijke installaties en stickerbombardementen. Na het publiceren van een manifest waarin iedereen werd uitgenodigd om stencils te maken van soldatenprofielen, in groen, blauw of bruin, vielen deze figuurtjes de muren van Parijs binnen en vochten kleine 'veldslagen' uit waarbij het leger - de kleur - met de meeste stencils als winnaar uit de bus kwam.

C215

De stencils van C215, een Fransman die bekend staat om de precisie van zijn cut-outs, worden vooral gewaardeerd om hun poëzie en artistieke kwaliteit. Sinds 2009 reist hij de wereld rond en portretteert hij straatmensen, daklozen, armen, buitenbeentjes en wezen met veel aandacht voor detail. Hij idealiseert ze niet, maar laat hun innerlijk zien. Oorspronkelijk in zwart-wit, worden zijn sjablonen nu gekenmerkt door een krachtige expressionistische chromatiek die hun psychologische diepte benadrukt. Over het algemeen geven stencilpuristen de voorkeur aan één kleur, meestal zwart, om het contrast te benadrukken tussen de helderheid van de achtergrond en het teken dat met kleur is getekend, meestal met behulp van een spuitbus.

De Noorse kunstenaar Stein maakt uit de vrije hand gedrukte sjablonen die overal in Europa te zien zijn, op straat, in de gelaagdheid van reclame (posters, advertenties, enz.) of op verlaten plekken die bevolkt worden door zijn personages.

In tegenstelling tot de meeste fresco's nemen sjablonen, net als stickers en posters, meestal niet veel ruimte in op oppervlakken. Straatkunst heeft echter geen regels, behalve die van voortdurende experimenten. Daarom kunnen stencils in sommige gevallen hele gevels bedekken, waardoor ze meer lijken op muurschilderingen dankzij de verschillende technieken die worden gebruikt.

Het Italiaanse collectief Orticanoodles is een voorbeeld van het gebruik van straatkunst om een sterke symbolische, culturele en sociale waarde over te brengen. Hun techniek bestaat uit het gebruik van een sjabloon om een tekening over te brengen op een muur, met behulp van karton dat is doorboord met gaten die overeenkomen met de contouren. Een van de portretten die door Orticanoodles zijn gemaakt is dat van Francesca Rolla, die wordt beschouwd als een boodschapper van het verzet en die te zien is in Carrara.

Sten en Lex zijn Italiaanse kunstenaars die bekend staan om hun originele techniek die bekend staat als half-tone stencilling (of hole school, zoals zij het noemen). Ze hebben deelgenomen aan beroemde evenementen zoals Banksy's Cans Festival in 2008 en het Nuart Festival in Noorwegen in 2010, en hebben onlangs hun werkterrein verbreed door gebruik te maken van het 'posterstencil', dat bestaat uit grote zwart-witfoto's die op papier worden afgedrukt en op grote oppervlakken worden geplakt. Om deze werken te maken, knippen Sten en Lex de zwarte delen direct uit op de muur en brengen vervolgens kleur aan op deze gigantische matrix. Als het werk klaar is, valt de matrix in stukken uiteen en wordt het een integraal onderdeel van het werk, totdat het verweerd is.

Above, een Californische straatartiest die bekend staat om zijn pijlen die aan bomen en elektriciteitsdraden hangen, is ook een belangrijke figuur in het gebruik van sjablonen. Hij onderscheidt zich door deze techniek op twee manieren te gebruiken: aan de ene kant reproduceert hij zijn logobeeld, een pijl die omhoog wijst, op allerlei oppervlakken, van muren tot stickers, en aan de andere kant creëert hij extreem uitgebreide en ironische figuren over de volle lengte, soms vergezeld van installaties van objecten die dienen als iconografische en poëtische aanvullingen.

Het is belangrijk om op te merken dat alle voorbeelden die tot nu toe genoemd zijn, uitzonderlijke en opmerkelijke toepassingen zijn van de sjabloontechniek door kunstenaars. Kortom, het zijn meesterwerken van verschillende grootte, maar door hun aard zijn ze efemeer en vergankelijk.

Soms zien we ook sjablonen in bescheidener formaten die herhaling verkiezen boven uniciteit. Deze werken zijn vaak samengesteld uit menselijke gezichten of alledaagse voorwerpen (zoals de broodroosters van het Engelse collectief The Toasters, die soms te zien zijn in het midden van grote fresco's) en hebben verwijzingen naar popart en zijn methode om beelden van consumptiegoederen te vermenigvuldigen. Hoewel minder opvallend dan bepaalde werken die opvallen door hun gigantisme of ironische, oneerbiedige boodschap, heeft de esthetiek van herhaling ook een centrale rol gespeeld in de geschiedenis van de muurkunst sinds het tijdperk van de eerste tags.

In sommige gevallen worden stencils niet op zichzelf gebruikt, maar eerder als hulpmiddel om andere urban art-technieken, zoals stickers of fresco's, te verbeteren. De Italiaanse kunstenaar Tvboy gebruikt stencils bijvoorbeeld om een achtergrondpatroon te maken waarop hij een muurschildering kan schilderen.

Daarnaast kunnen stencils, net als de graffiti uit het Fashion Moda-tijdperk, worden gebruikt op andere artistieke media, zoals het werk van de Amerikaanse kunstenaars Chaz Bojórquez en Logan Hicks, de Engelsman Nick Walker of de Mexicaan Gerardo Yepiz, beter bekend als Acamonchi. Stencilling kan ook worden gebruikt om op zichzelf staande producties te maken, zoals T-shirts, platenhoezen of skateboards, die meestal tegen een betaalbare prijs door de kunstenaars zelf worden verkocht om andere projecten te financieren of hun publiek te vergroten.

Dit artikel zou niet compleet zijn zonder de namen te noemen van enkele beroemde en actieve stencilkunstenaars, zoals de Spanjaarden Noaz en Btoy (bekend om hun polychrome stencils die soms veranderen in grootschalige muurschilderingen), de Engelse Bambi (soms de "vrouwelijke Banksy" genoemd), de Italiaan Lucamaleonte (bekend om zijn sjablonen met zeer precieze grafische details), de Nederlandse Pochoir King (een pionier actief sinds de late jaren 1970), de Noor Anders Gjennestad (zijn "anti-gravitationele" sjablonen bieden een vogelperspectief van mensen die op een muur lopen en hun slagschaduwen), de Argentijnen Nazza Stencil en Bs. As. Stencil (wiens werken een sterke politieke en sociale connotatie hebben), evenals de Iraniërs lcy en Sot.

Maar stencils worden niet alleen op straat gebruikt door straatkunstenaars. Veel kunstenaars gebruiken stencils om Pop Art-schilderijen te maken, zoals bijvoorbeeld Andy Warhol, die een techniek gebruikt die erg lijkt op stencils, zeefdrukken.

We zullen hier in een later artikel meer over vertellen.

Laat je talent de vrije loop met onze Street Art-stencils!

Als je een kunstenaar bent met een passie voor urban art en je je creativiteit wilt uiten via Street Art, nodigen we je uit om onze selectie van Street Art sjablonen. Met deze stencils kun je originele en gedurfde werken maken, geïnspireerd door de technieken en stijlen van de grootste namen in urban art. Wacht dus niet langer en dompel jezelf onder in deze vorm van hedendaagse kunst die onze straten verandert in ware openluchtgalerijen!